5 lipca 1943 roku w Warszawie, w swoim mieszkaniu na ul. Poznańskiej 38 został śmiertelnie postrzelony aktor Junosza Stępowski. Kim byli zamachowcy i czy Stępowski był celem tej akcji? Wyjaśnienie pojawiło się znacznie później i początkowo było znane tylko wąskiej grupie konspiratorów z Narodowych Sił Zbrojnych. Jak się okazało celem akcji było wykonanie wyroku na jego żonie Jadwidze Galewskiej.[1] W wyniku dochodzenia okazało się, że była konfidentką gestapo. Zaś akcję przeprowadził Oddział Akcji Specjalnych Inspektoratu Ziem Zachodnich, którego dowódcą był Mieczysław Dukalski ps. „Zapora”, „Mieczysław Pomorski”, „Jacek”, „Plamka”.[2] Przed wybuchem II wojny światowej został członkiem Obozu Narodowo – Radykalnego. Pełnił funkcję oficera wychowawczego w Szkole Morskiej, w Gdyni, gdzie poznał grono osób, które w czasie okupacji wciągnął do współpracy w Związku Jaszczurczym.[3] Po wkroczeniu Niemców do Gdyni został aresztowany. Następnie zwolniony, uciekł do Warszawy, gdzie rozpoczął swoją działalność konspiracyjną. Począwszy od listopada 1939 roku organizował siatkę wywiadowczą Związku Jaszczurczego. W październiku 1941 r. działacze Związku Jaszczurczego podjęli decyzję o utworzeniu Komendy Ziem Zachodnich (Inspektorat Ziem Zachodnich), która zajęła się organizowaniem podziemia na terenie Ziem Zachodnich (Pomorze, Śląsk, Wielkopolska, Łódź). Przy Inspektoracie Ziem Zachodnich zorganizowano Oddział Akcji Specjalnej, którego dowódcą został Mieczysław Dukalski. Prawdopodobnie oddział powstał na przełomie 1941/1942 r. Początkowo w skład oddziału weszli konspiratorzy z Pomorza, Wielkopolski, Śląska i Łodzi.[4] Liczebność oddziału wynosiła ok. kilkudziesięciu ludzi. Oddział zajmował się wykonywaniem wyroków, zdobywaniem pieniędzy, akcjami odwetowymi, zdobywaniem broni, akcjami aprowizacyjnymi itp. Posiadał w Warszawie kilka punktów kontaktowych np. biuro handlowe „ J. Jarocki i S-ka”, której siedziba znajdowała się na ulicy Zielnej.[5] Do ważniejszych akcji Oddziału Akcji Specjalnej można zaliczyć m. in.:
- wykonanie wyroku na agentce gestapo ps. „Marta”. Należała ona początkowo do organizacji „Miecz i Pług”, po rozbiciu jej, przeniosła się do kobiecego oddziału łączności w NSZ. Wyrok wykonano w bramie jednej z kamienic na ulicy Kopernika,[6]
- przejęcie trzech wagonów z masłem. Wagony miały dotrzeć na front wschodni, sprytnie zamieniono blankiety towarowe i na front pojechały wagony z kamieniami zaś masło zostało odebrane przez grupę Dukalskiego,[7]
- akcja na cukrownię „Józefów”,[8] koło Płochocina,
- porwanie niemieckiego wozu opancerzonego, który później został wymieniony na kilku więźniów z Pawiaka i Szucha,[9]
- porwanie ppłk. Albina Raka ps. „Lesiński”.[10] Akcja została przeprowadzona w czerwcu 1944 roku. Podczas rozmów dotyczących scalenia NSZ-tu z AK, doszło do rozłamu i podziału w NSZ. Część żołnierzy związana z NOW opowiedziała się za podpisaniem umowy zaś pozostali, związani ze Związkiem Jaszczurczym opowiedzieli się przeciw.[11]
Oddział ponosił również straty. Nie tylko w czasie akcji, ale również w wyniku działań okupanta oraz najdotkliwsze, związane ze zdradą. Jak się okazało jeden z członków Oddziału Akcji Specjalnych, Tadeusz Zagórewicz (Zagórowicz) ps. „Tadek Rudy” był agentem gestapo i doprowadził do aresztowania kilkudziesięciu ludzi z Oddziału Akcji Specjalnej.[12] Mimo tych strat liczba ludzi należących do oddziału znacznie wzrosła. Straty uzupełniano nowymi konspiratorami.[13]
8 stycznia 1944 roku został wydany rozkaz Komendy Głównej NSZ o utworzeniu, na bazie Oddziału Akcji Specjalnej, Batalionu Osłony Kwatery Głównej. Batalion liczył ok. 140-170 ludzi. Dowódcą jego został Mieczysław Dukalski. Do obowiązków batalionu należało zapewnienie bezpieczeństwa Kwaterze Głównej, likwidacja agentów, dyspozycyjność w razie nagłych wypadków. Dalsza działalność batalionu została powstrzymana aresztowaniem jego dowódcy w lipcu 1944 roku i wybuchem Powstania Warszawskiego.
[2] Mieczysław Dukalski (1910–1998), ps. „Plamka”, „Mieczysław Pomorski”, „Jacek”. Kapitan NSZ. Po aresztowaniu został przewieziony do obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, następnie przeniesiony został do filii tego obozu w Brzegu. W maju 1945 roku udało mu się zbiec i dotrzeć do Pragi. Został przyjęty do Brygady Świętokrzyskiej NSZ. Od 1947 roku współpracował z francuskim kontrwywiadem, pomagał ścigać zbrodniarzy niemieckich i sowieckich agentów. W latach 1949-1950 pełnił funkcję tzw. męża zaufania przy Wysokim Komisarzu dla okupowanej przez Francję części Niemiec. Zamieszkał w Gujanie Francuskiej (1951 r.), następnie przeniósł się do Francji i zamieszkał pod Paryżem (1980 r.) Chrzanowski B., Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939–1947, Toruń 1997, s. 120–121
[3] Chrzanowski B., Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939-1947, Toruń 1997, s. 13.
[10] Albin Rak (1898-1960), ps. „Lesiński”. Podpułkownik WP. Brał udział w kampanii wrześniowej. Należał do NSZ i NZW. W marcu 1943 roku podporządkował się umowie scaleniowej z AK. Następnie w czerwcu 1944 r. został mianowany przez Komendanta Głównego AK, gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego pełnomocnikiem do spraw scalenia NSZ z AK oraz pełniącym obowiązki Komendanta Głównego NSZ. Brał udział w Powstaniu Warszawskim W listopadzie 1944 roku został wybrany na Komendanta Głównego Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Funkcję tę pełnił do maja 1945 roku. Zgłosił się do służby wojskowej, ale nie został przyjęty. Zamieszkał we wsi Cieszyn, gdzie pracował, jako nauczyciel. Został aresztowany w 1945 roku i zwolniony w 1946 roku. Po zwolnieniu z więzienia pracował, jako nauczyciel a od 1958 r. objął stanowisko dyrektora szkoły podstawowej. Narodowe Siły Zbrojne. Materiały z sesji naukowej poświęconej NSZ, Warszawa 1994, s. 268-269.